نگاهی به برآوردهای اطلاعاتی نهادهای آمریکایی، روسی، انگلیسی و کانادایی درباره ایران

قدرت جهانی ایران

انقلاب اسلامی ایران، پدیده مهمی در تاریخ معاصر جهان به‎شمار می‎رود. بسیاری از اندیشمندان، جامعه‎شناسان و تحلیل‎گران بزرگ غربی به اهمیت و عمق این انقلاب بی‎نظیر پی برده‎اند. میشل فوکو، آنتونی گیدنز، برژینسکی، والرشتاین، آلوین تافلر و بسیاری از اندیشمندان بزرگ و تأثیرگذار غرب تبعات ظهور انقلاب اسلامی ایران و تشکیل یک حکومت دینی اسلامی موفق در جهان معاصر را مورد توجه قرار داده‎اند.

بر اساس شاخص‎های مختلف قدرت ملی، ایران در جایگاه مطلوبی قرار داشته و ظرفیت زیادی جهت بالارفتن از نردبان قدرت دارد. مؤسسات غربی و شرقی به این مسأله اذعان کرده‎اند. به‎عنوان مثال مؤسسه مهم آینده پژوهی و مطالعات راهبردی روسیه در گزارشی تحت عنوان«رتبه‎بندی قدرت یک‎پارچه 100 کشور پیشتاز جهان»، بر اساس شاخص‎های اقتصاد، مدیریت، قلمرو سرزمینی، منابع طبیعی، قدرت نظامی، دین و فرهنگ، جمعیت و علم و آموزش، وضعیت ایران را از زمان حاضر تا سال 2025(1404) بررسی کرده است. در این بررسی ایران به‎عنوان سیزدهمین کشور قدرتمند جهان معرفی شده است.

در رابطه با رتبه‎بندی قدرت ملی ایران در جهان، بر پایه نظریه سیدهادی زرقانی، کشورمان بر اساس شاخص‎های اقتصادی، سرزمینی، علمی، اجتماعی، فرهنگی، فرامرزی، فضایی، سیاسی و نظامی، بدون در نظر گرفتن ضرایب شاخص‎ها، قدرت بیستم دنیا و با اعمال ضرایب شاخص‎ها (در نظر گرفتن اهمیت شاخص‎ها) در رتبه بیست و چهارم حال حاضر جهان قرار می‎گیرد.

این رتبه‎بندی در حالی صورت می‎گیرد که به شاخص‎های آن انتقاداتی وارد است و با توجه به خارج بودن این بحث از حوصله این نوشتار از پردازش انتقادی به شاخص‎های استخراج شده در تحقیقاتی از این دست صرف‎نظر می‎کنیم.

شورای ملی اطلاعات آمریکا طی گزارشی با عنوان «روندهای جهانی 2025» ایران، اندونزی و ترکیه را به‎عنوان قدرت‎های احتمالی آینده دنیا در کنار قدرت‎های جهانی فعلی به‎شمار آورده است. هر چند که این گزارش نیاز ایران به اصلاحات سیاسی گسترده و افراطی را خاطر نشان می‎کند.

وزارت دفاع انگلیس نیز طی گزارشی با عنوان «برنامه روندهای راهبردی 2040» خاطر نشان می‎کند که «ایران احتمالا تبدیل به نیرومندترین کشور خاورمیانه خواهد شد… احتمالا ایران در مقایسه با کل منطقه، همچنان نظام آموزشی پیشرفته‎تری برای هر دو جنس دارد و احتمالا احترام بیشتری برای حقوق زنان نسبت به همسایگان خود قایل خواهد شد. این کشور با توجه به به مزایای قوی فرهنگی، اقتصادی و نظامی احتملا تبدیل به یک قدرت منطقه‎ای عمده در جنوب غربی آسیا و خاورمیانه می‎شود. ایران چالش پیچیده‎ای فراروی قدرت‎های معاصر و در حال شکل‎گیری خواهد بود… این کشور احتمالا کلید ثبات منطقه خلیج‎فارس است.» ریچارد واتسون آینده پژوه شهیر انگلیسی نیز در نقشه روندهای آینده تا سال 2050 که خلاصه کتاب او با عنوان فیوچر فایلز است، گفته است که باتوجه به روندها و تحولات ژئوپلیتیک در سطح جهانی، برزیل، ایران و مکزیک در بازه زمانی سال‎های 2035 تا 2050 به قدرت‎های کلیدی جهان تبدیل می‎شوند.

فرصت‎های مهم ایران برای ساختن آینده

الف) منابع سرشار طبیعی بالاخص سوخت‎های فسیلی

وضعیت ایران از نظردارا بودن منابع سرشار زیرزمینی و بالأخص سوخت‎های فسیلی از جمله نفت و گاز سبب شده است تا ایران را به‎عنوان یک«ابرقدرت انرژی» در دنیا به رسمیت بشناسند. به سبب نیاز دنیا به انرژی فسیلی که احتمالا ربع قرن حاضر ادامه خواهد یافت، نقش‎آفرینی ایران در عرصه تحولات جهانی را افزایش خواهد داد.

ب) اقتصاد

جواد صالحی اصفهانی اقتصاددان شهیر ایرانی و تحلیل‎گر اندیشکده بروکینز در مقاله‎ای با عنوان«آینده اقتصاد ایران»که در وبسایت بروکینگز منتشر شد، به تحلیل آینده ایران از منظر اقتصادی پرداخته است. وی در مجموع به آینده اقتصادی کشور نگاه خوش بینانه‎ای دارد و امیدوار است که اگر ایران منابع انسانی و طبیعی خویش را به‎خوبی مدیریت کند می‎تواند در کسوت یک «ببر اسلامی» – کنایه از یک قدرت نوظهور اقتصادی اسلامی – در عرصه بین‎المللی ظاهر شود. همچنین بر اساس نتایج مطالعات «گلدمن ساکس» در سال 2007 میلادی که علاوه‎بر آمارهای اقتصادی مبتنی بر سال پایه 2006؛ محور شاخص‎های محیطی رشد – ثبات و شرایط اقتصاد کلان، سرمایه انسانی، شرایط سیاسی، تکنولوژی و نوآوری – به‎دست آمده، 11 کشور از جمله ایران می‎توانند بین سال‎های 2015 تا 2025 میلادی دارای بیشترین نرخ رشد اقتصادی بوده و نگاه سرمایه‎گذاران دنیا را به خود معطوف دارند. این کشورها عبارتند از: ایران، کره جنوبی، مکزیک، اندونزی، ترکیه، ویتنام، پاکستان، مصر، فیلیپین، نیجریه و بنگلادش.

انتخاب این 11 کشور مبتنی بر عملکرد اخیر آن‎ها بوده از جمله این‎که این 11 کشور حدود 9 درصد به رشد جهانی کمک کرده‎اند، عملکرد پایداری داشته و نوسان در رشد آن‎ها در 20 سال گذشته به کمترین میزان بوده و رشد بازار سرمایه آن‎ها بسیار قابل‎توجه بوده است.

بر اساس نتایج این مطالعه، جمهوری اسلامی ایران با افزایش تولید ناخالص داخلی، کاهش نرخ تورم و افزایش سطح تکنولوژی به‎طور مستمر در سال‎های آتی، موفق خواهد شد در سال 2025 با تحصیل 716 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی به جمع 20 اقتصاد بزرگ دنیا پیوسته و در کنار 7 کشور صنعتی و بعد از امریکا، چین، ژاپن، هند، آلمان، روسیه، انگلیس، فرانسه، برزیل، ایتالیا، مکزیک، کره جنوبی، کانادا؛ اندونزی و ترکیه در رتبه 16 قرار گیرد.

از لحاظ درآمد سرانه نیز این مؤسسه پیش‎بینی کرده است که ایران با تحصیل 9 هزار دلار در سال 2025 و افزایش مستمر آن تا 35 هزار دلار در سال 2050 از جمله کشورهای ثروتمند قرار گیرد و این پتانسیل را دارد در حد کشور آلمان ثروتمند گردد.

این گزارش می‎افزاید: از لحاظ شاخص‎های محیطی رشد که امروزه برای سرمایه‎گذاران بسیار با اهمیت‎تر از تولید ناخالص می‎باشد – چراکه بر اساس این شاخص‎ها می‎توان میزان رشد آتی اقتصادی کشورها را پیش‎بینی نمود – نتایج به‎دست آمده از مطالعات این مؤسسه حاکی از آن است که ایران بعد از کره جنوبی، مکزیک و ویتنام در رتبه چهارم در این گروه قرار می‎گیرد و لذا در کانون توجه سرمایه‎گذاران خواهد بود.

نقش‎آفرینی در مهم‎ترین منطقه راهبردی جهان:

برخی منطقه خاورمیانه را قلب زمین می‎دانند؛ چراکه از نظر جغرافیای سیاسی و اقتصادی، محل تلاقی سه قاره بزرگ محسوب می‎شود و بزرگ‎ترین منابع انرژی فسیلی و مهم‎ترین تنگه‎ها و آبراه‎های دنیا را در خود جای داده است. به‎لحاظ جغرافیای فرهنگی این منطقه محل ظهور ادیان ابراهیمی و مرکز جهان اسلام به‎شمار می‎رود و به همین دلیل یکی از منابع مهم تولید قدرت فرهنگی و نرم در جهان به‎شمار می‎رود. . به اذعان اکثر تحلیل‎گران جهان، ایران بزرگ‎ترین یا یکی از بزرگ‎ترین قدرت‎های منطقه خاورمیانه در کنار آمریکاست. به این ترتیب نوعی رقابت و حتی جنگ قدرت راهبردی بین ایران و آمریکا در خاورمیانه در جریان است.

«فلینت لاورت» و «هیلاری من» در سایت«ریس فور ایران»« رقابت برای ایران»در باب فلسفه وجودی راه‎اندازی این سایت اذعان می‎کنند که ایران علاوه‎بر تبدیل شدن به یک قدرت منطقه‎ای در خاورمیانه پس از انقلاب اسلامی، خود را به‎عنوان رهبر مقاومت علیه سلطه‎طلبی(هژمونی)آمریکا در خاورمیانه و آسیای میانه معرفی کرده است. به اعتقاد آن‎ها رقابت مداوم ایران و آمریکا برای افزایش نفوذ در منطقه حتی منازعه اعراب و رژیم صهیونیستی را تحت‎الشعاع خود قرار داده است و خیزش ایران سبب شده تا این کشور به یک بازیگر بین‎المللی کلیدی و عاملی اساسی در توازن بین قدرت‎های جهانی و منطقه‎ای تبدیل شود. در این میان حتی کشورهای اروپایی و قدرت‎های نوظهور همچون چین و روسیه و هند می‎کوشند تا از رقابت هژمونیک ایران و آمریکا جهت تحقق اهداف و منافع راهبردی و اقتصادی خویش بهره ببرند. ایران به نوعی رژیم اشغالگر قدس، ترکیه و عربستان سعودی را تحت‎تأثیر خود قرار داده است.

«فلینت لاورت»و«هیلاری من»که به‎نظر می‎رسد بر روند تصمیم‎سازی آمریکا در باب ایران تأثیرگذاری می‎کنند، برقراری رابطه با ایران و به رسمیت شناختن جایگاه جمهوری اسلامی را بهترین مسیر پیش‎روی ایالات متحده آمریکا می‎انگارند.

در سال 2009، چند ماه پیش از انتخابات ریاست جمهوری دهم، سازمان اطلاعات و امنیت کانادا طی گزارشی تحت عنوان «آینده ایران به‎عنوان یک قدرت منطقه‎ای»به بررسی سناریوهای پیش‎روی کشورمان پرداخت.

سازمان اطلاعات و امنیت کانادا در این گزارش تلویحا به نقش مهم منطقه‎ای و فرامنطقه‎ای ایران به‎عنوان یک کشور با حکومتی دینی اذعان نموده است. همچنین«باری روبین»تحلیلگر مشهور مسائل ایران اعتقاد دارد که ظهور ایران به‎عنوان یک قدرت بزرگ منطقه‎ای را باید در زمره بزرگ‎ترین تحولات قرن بیست و یکم در شمار آورد. وی در این زمینه می‎نویسد:«ایران تنها قدرت بزرگ منطقه‎ای در خاورمیانه امروز بشمار می‎رود زیرا هیچ دولت عربی یارای چنین ادعایی را ندارد… به‎طور نسبی باید گفت که ایران قدرتمند‎ترین لحظات را در تاریخ معاصر خویش تجربه می‎کند….»

روبین اعتقاد دارد که قدرت گرفتن ایران به مسأله محوری جهان تبدیل خواهد شد و عوامل تقویت جمهوری اسلامی عبارتند از موقعیت ژئوپلیتیک، خلا قدرت در منطقه، حاکمیت اسلام گرایان، افزایش قیمت نفت، مسأله هسته‎ای و حمایت ایران از جنبش‎های مقاومت و بهره‎برداری از شکاف سنی- شیعه.

ج) قدرت نرم:

در واقع بزرگ‎ترین عامل قدرت ایران را باید در ایدئولوژی محوری انقلاب اسلامی یعنی پیوند وثیق سیاست و دیانت جست‎وجو کرد. غربی‎ها این اندیشه را به اسلام سیاسی تعبیر کرده‎اند. از منظر تحلیل‎گر روزنامه اسراییلی«هاآرتص»ایران به سبب این‎که هم‎اکنون اندیشه اسلام سیاسی به یک موج فراگیر تبدیل شده است، به‎زودی موقعیت محوری تصمیم‎گیری منطقه را کسب خواهد کرد.

«نیما عادل خان»کارشناس مسائل ایران در نشریه«تروریسم مونیتور»می‎نویسد که ایران از دو راهکار تدافعی(دفع تهاجم فرهنگی غرب)و تهاجمی(اِعمال قدرت نرم)بهره می‎جوید. از نظر وی سه حوزه فرهنگ، هنر و آموزش به‎عنوان تهدیدی به علیه نظام اسلامی ایران به‎شمار می‎رود بلکه این کشور از همین ابزار به‎مثابه فرصتی جهت افزایش نفوذ خود در فرآیند فرهنگی و اطلاعاتی داخل و خارج استفاده می‎کند.

همچنین تحلیل‎گر نشریه تلگراف اظهار نظر می‎کند که ایران علاوه‎بر قدرت سخت، با موفقیت قدرت نرم خود را علیه غرب به‎کار می‎برد و در نهایت نظام دینی ایران ارزش‎های محوری غرب را به چالش می‎کشد.

«جوزف نای»در مصاحبه با خبرگزاری فارس اذعان می‎کند که در فرایند انتقال قدرت از غرب به شرق که اکنون در حال وقوع است، ایران نیز به‎مثابه بخشی از منطقه آسیا نقشی ایفا می‎کند. به اعتقاد وی ایران نیز از قدرت نرم جهت جذب دیگران استفاده می‎کند. به اعتقاد وی«ایران به نماد استقلال تبدیل شده است و ارزش‎های مردم خود را ترویج می‎کند که مورد احترام بقیه قرار می‎گیرد»همچنین وی بیان می‎کند که سیاست‎های احمدی‎نژاد برخلاف منطقه اروپا و ایالات متحده قدرت نرم ایران را در بخش‎هایی از جهان اسلام گسترش داده است.

در سال 2006«ری تکیه»و«ولی نصر»از اعضای«شورای روابط خارجی آمریکا»طی مقاله‎ای نسبت به استفاده ایران از قدرت نرم جهت برتری بر آمریکا در منطقه خاورمیانه به«جورج بوش»هشدار دادند:پس از سال‎ها دشمنی، توده اعراب و نظریه پردازان آن‎ها، همچنان اسراییل را خطری جدی‎تر به‎شمار می‎آورند. رییس‎جمهوری ایران این روند را درک کرده و به روشنی به مسائل فلسطین حرارت بیشتری بخشیده است چراکه او بر این باور است که جایگاه و موقعیت خود را در بین ملت‎های عرب افزایش دهد و اطمینان یابد که آن‎ها در احساسات ضدایرانی دولت‎های‎شان سهیم نخواهند بود. افزون بر این گفته‎های مناقشه‎انگیز او در رابطه با موجودیت اسراییل، مساعدت و همراهی تهران با حماس و حزب‎الله و حمایت آن از یک جنبش عربی باعث افزایش محبوبیت او در بین توده شده است. در واقع تهران امروزه از توجه به قدرت نرم در خاورمیانه بهره می‎برد… یک تفسیر دقیق از وضع روانی حاکم بر منطقه نشان می‎دهد که ایران نسبت به آمریکا در جایگاه بهتری قرار گرفته است. در واقع این تنها مسأله فلسطین نیست که توازن قدرت در خاورمیانه را تعیین می‎کند بلکه سرنوشت دولت‎های ضعیف عراق، افغانستان و لبنان که نفوذ ایران در آن‎ها رو به گسترش است تعیین‎کننده است.»

همچنین«اتان چورین»و«حیم ملکا»از پژوهشگران مرکز مطالعات راهبردی و بین‎المللی(CSIS)ضمن ارائه مطلبی با عنوان«قدرت نرم ایران به واقعیت‎ها شکل می‎دهد»، ادعا می‎کنند که برخلاف دیپلماسی عمومی پژمرده آمریکا در منطقه، ایران به جلو می‎رود. بر اساس این تحلیل، جمهوری اسلامی ایران به شکل موفقیت آمیزی، دامنه گسترده‎ای از ابزار قدرت نرم(همچون رسانه، همبستگی‎های فرهنگی، همکاری‎های محلی تجارت، سرمایه گذاری و…)را جهت پیشبرد اهداف خویش مورد استفاده قرار می‎دهد. ایران ضمن نفوذ به قلمروهای تسخیر‎ناپذیر، اذهان و قلوب دشمنان تاریخی خود یعنی اعراب را تحت سیطره خود درآورده است.

تحلیل‎های راهبردی اندیشکده‎ها و اندیشمندان غربی، علی‎الخصوص آمریکایی‎ها نشان می‎دهد که ایران نه‎تنها به یک قدرت منطقه‎ای برتر تبدیل شده است بلکه از ظرفیت‎های بسیار بالایی جهت ایفای نقش مؤثر در مسائل فرامنطقه‎ای برخوردار است. با این وجود ما اصرار داریم تا شرایط و موقعیت استثنایی ایران را به‎عنوان یک فرصت بالقوه تاریخی جهت ایفای نقش به‎مثابه یک قدرت جهانی تلقی کنیم و نه یک موقعیت بالفعل و قطعی. آینده ایران مشروط به عملکرد ایرانیان خواهد بود حامد سروری